Monumanu ngaolo pe totolo

Monumanu ngaolo pe totolo
Fakafaʻafaʻahinga fakasaienisi
Puleʻanga:monumanu
Vahe:monumanu filo siliva
Haʻa:monumanu ngaolo pe totolo
Hingoa kakato lōua

Ko e fanga Monumanu ngaolo pe totolo (sauropsida) ko e pupunga siʻi ia ʻo e ngaahi monumanu veʻefā. Ka naʻe mahuʻinga taha honau haʻa ʻi māmani ʻosi he taʻu ʻe ono noa miliona tupu.

He onopooni ʻoku toe ʻa e holongā ʻe fā ʻi he haʻá ni:

  • moko mo ngata (squamata)
    • moko
    • pili
    • mokotea
    • fokai
    • kalihelihe
    • ngata, ʻoku ʻauhamālie ʻi Tongá ni, mahalo pē lolotonga he teautaʻu hono 16.
      • tukuhali
      • peva (?)
  • fonu (testudines)
    • fonu koloa
    • fonu tongotongo
    • fonu tungange
    • fonu tuʻakula
    • fonu tuʻapolata
    • fonu tuʻaʻuli
    • tūfonu
    • fonu ʻuta, ko e taha pē nofo ʻi ʻuta (ʻikai ʻi he tahi)
  • kalokataile mo ʻalakeita (crocodilia), ʻoku ʻikai nofo ʻi Tongá ni.
  • tuatala (sphenodontia), ko e tuatara mei Nuʻusila pē (ʻasi ʻi he ʻata).
Ko e kupu ʻeni ko e potuʻi ia (stub). ʻIo, ko koe, kātaki tokoni mai ʻi hono ngāue fatu fakalahi.