Havea Hikuleʻo Helu

Puha TUPUʻANGA
(tohi hohoko)
Havea Hikuleʻo Helu
(tangata—~1750—)
ʻene mātuʻa tamai→Pahulu ʻofefine ʻo Soakai←faʻē
tokouaHavea Hikuleʻo Helu
ʻohoana Itaʻahine taʻeʻiloa ʻi Haʻapai
fānauSiuta Havea Hikuleʻo kau fefine ʻoku ui kau Fūnaki
ʻohoana IIHalaevalu Fonongavaʻinga
fānauKaunanga Lataihahake ʻUhilamoelangi


Ko e foha ʻo e tangata ngāue ki he Tuʻi Tonga ʻi Lapaha. Naʻá ne folau ki Foa pea nofo ʻi ai, ko e houma tokelau taha ko Houmatala, ofi ki Nukunamo. (ʻOku ʻiloa he taimi ni ko matātahi Houmaleʻeia). Naʻe faʻu ʻa e ao (pe helu) ia moʻo Pau. Naʻe ikuna ʻa Tonga ʻi he feʻauhi fakataʻu mo Haʻamoa koeʻuhi naʻe lelei ange ʻa e ao ki he ngaahi kie ʻo Haʻamoa. ʻOku ui ʻa e aó ni ko e palatavake koeʻuhi naʻe ngāueʻaki ʻa e ngaahi laveʻi-tavake toto ʻi he ao koʻeni. Naʻe tānaki ʻa e kafo mo e ngaahi ngeʻesi ʻelilivao ʻoku ui ko e ʻE Tuʻi Fuiono. Naʻá ne hoko ko e Helu ʻuluaki ia.

File:Palatavake.jpg
Ko e palatavake

Ko Siuta mo e kau Fūnaki naʻa nau nofo ʻi Haʻapai; ko e hako ʻo Halaevalu Fonongavaʻinga naʻa na nonofo pē ʻi Lapaha.